Biến dị tổ hợp đóng vai trò quan trọng cho quá trình chọn giống và tiến hóa. Vậy biến dị tổ hợp là gì? Nguyên nhân, ý nghĩa và vai trò của biến dị tổ hợp? Mời bạn đọc cùng supperclean.vn tìm hiểu trong bài viết này nhé!
Contents
Biến dị tổ hợp là gì?
Khái niệm biến dị tổ hợp là gì được nhắc đến trong chương trình Sinh lớp 9 và 12. Theo đó, biến dị tổ hợp là quá trình tổ hợp lại các cặp gen trong quá trình thụ tinh, tạo ra thế hệ con lai có kiểu hình và kiểu gen mới.
Biến dị tổ hợp là sự thay đổi về kiểu hình của cá thể sinh vật, khiến cho chúng có những đặc điểm khác biệt so với các cá thể khác trong quần thể. Biến dị được chia thành 2 loại, là biến dị di truyền và không di truyền thì biến dị tổ hợp là một dạng của biến dị di truyền.
Về cơ bản, khi biến dị tổ hợp xảy ra, các tính trạng và vật chất di truyền của thế hệ con sẽ được sắp xếp lại từ các tính trạng sẵn có ở đời bố mẹ. Cá thể mới hình thành có thể sở hữu các đặc điểm tương tự như bố mẹ hoặc lai tạo hình thành tình trạng mới.
Ví dụ về biến dị tổ hợp
Để hiểu rõ hơn biến dị tổ hợp là gì, chúng ta cùng tham khảo các ví dụ sau:
Ví dụ 1: Cho cây hạt đậu vàng + vỏ trơn lai với cây hạt đậu xanh + vỏ nhăn. Cặp bố mẹ này lai tạo với nhau tạo ra thế hệ con, có đặc điểm là hạt đậu vàng + vỏ nhăn và hạt đậu xanh + vỏ trơn. Thế hệ con này có kiểu hình mới và khác biệt so với giống bố mẹ ban đầu. Đây chính là một dạng biến dị tổ hợp.
Ví dụ 2: Bố là người Việt với đặc điểm là da vàng, mũi thấp, mắt nhỏ lai với mẹ là người Nga với đặc điểm là da trắng, mũi cao và mắt to. Sinh ra con trai có đặc điểm là da vàng, mũi cao và nhỏ. Như vậy, người con trai này là biến dị tổ hợp.
Ví dụ 3: Cho quạ đen phối giống với quạ khoang tạo ra thế hệ con lai có màu lông và sở hữu các đặc điểm di truyền từ cặp bố, mẹ.
XEM THÊM: Giun đất có vai trò và tác dụng gì? Giun đất di chuyển như thế nào?
Nguồn gốc và cơ chế phát sinh của biến dị tổ hợp là gì?
Biến dị tổ hợp phát sinh nhờ quá trình giao phối theo cơ chế hoán vị gen, phân li độc lập, tổ hợp tự do trong quá trình tạo giao tử. Sự kết hợp ngẫu nhiên giữa các giao tử đực và giao tử với đặc điểm tính trạng khác nhau sẽ tạo ra thế hệ lai với kiểu hình mới.
Vì vậy, có thể dễ dàng chỉ ra 3 nguyên nhân chính tạo ra biến dị tổ hợp, đó là:
- Do hoán vị gen
- Quá trình thụ tinh
- Quá trình phát sinh giao tử
Ý nghĩa, vai trò của biến dị tổ hợp là gì?
Biến dị tổ hợp có vai trò, ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với quá trình tiến hóa và chọn giống. Cụ thể như:
Quá trình tiến hóa
Biến dị tổ hợp tạo ra nguồn nguyên liệu di truyền thứ cấp, cung cấp cho quá trình tiến hóa. Từ một vài cá thể ban đầu, chúng giúp tạo ra các cá thể mới, có khả năng phân bố và thích nghi tại nhiều môi trường khác. Điều này giúp tăng khả năng sinh tồn và đấu tranh của chúng trong môi trường tự nhiên.
XEM THÊM: Protein là gì? tính đa dạng của protein được quy định bởi yếu tố nào?
Chọn giống
Phương pháp chọn giống dựa trên cơ chế biến dị tổ hợp giúp lựa chọn những giống lai có kiểu gen tốt. Đồng thời loại bỏ những kiểu gen xấu ra khỏi giống. Từ đó, góp phần tạo ra những giống mới, có phẩm chất và năng suất tốt, mang lại hiệu quả kinh tế cao.
Biến dị tổ hợp thường xuất hiện ở loài nào?
Từ định nghĩa biến dị tổ hợp là gì và các thông tin liên quan, có thể thấy rằng cơ chế này xuất hiện chủ yếu ở các loài giao phối (sinh sản hữu tính).
Bởi về bản chất, khi hai cá thể giao phối đã xảy ra quá trình phân li độc lập và tổ hợp tự do của các cặp gen. Từ đó, tạo ra nhiều tổ hợp gen khác nhau và xuất hiện nhiều biến dị tổ hợp.
Đối với quá trình sinh sản vô tính, gần như không có sự xuất hiện của biến dị tổ hợp. Bởi sinh sản vô tính không có quá trình thụ tinh và giảm phân để tạo ra giao tử. Cá thể con được hình thành từ một phần cơ thể mẹ thông qua quá trình nguyên phân.
Bài tập về biến dị tổ hợp
Bài tập về biến dị tổ hợp được chia thành 2 dạng, đó là:
Bài tập trắc nghiệm: Chủ yếu là câu hỏi lý thuyết về khái niệm, nguyên nhân, ý nghĩa của biến dị tổ hợp. Các bạn chỉ cần nắm vững kiến thức là có thể hoàn thành được.
Bài tập tính toán: Yêu cầu tính các biến dị tổ hợp. Để làm dạng bài tập này, ta sẽ thực hiện theo các bước sau:
- Bước 1: Xem xét các cặp gen theo tính trạng được đưa ra trong đề bài.
- Bước 2: Tính tỉ lệ kiểu hình giống với đời bố và đời mẹ từ các cặp gen trên.
- Bước 3: Tính tỷ lệ biến dị tổ hợp ở đời con bằng cách lấy 1 trừ đi tỷ lệ đã tính được ở bước 2
Ví dụ minh họa:
Phép lai P: AaBbDdEe x aaBbDDEe, cho biết mỗi gen sẽ quy định 1 tính trạng khác nhau. Hãy tính (không lập bảng) các yêu cầu sau:
- Số loại biến dị tổ hợp xảy ra ở đời con F1
- Tỉ lệ kiểu hình có 3 tính trạng ở thế hệ con F1.
Lời giải:
- Ta có:
Aa x aa => tạo ra 2 kiểu hình, gồm có: 1 trội + 1 lặn
Bb x Bb => Tạo ra 2 kiểu hình, gồm có: 3 trội + 1 lặn.
DD x Dd => Tạo ra kiểu hình trội.
Ee x Ee => Tạo ra 2 loại kiểu hình, gồm có 3 trội + 1 lặn.
Như vậy, số kiểu hình tạo ra = 2 x 2 x 1 x 2 = 8.
=> Tạo ra 2 kiểu hình với bố mẹ và 6 biến dị tổ hợp.
- Tỉ lệ kiểu hình có 3 tính trạng trội ở thế hệ con:
A_… + aa….. = 0.5 x 0.75 x 0.25 x 2 + 0.75 x 0.75 x 0.5 = 46.875%
Qua bài viết này supperclean.vn mong rằng bạn đọc sẽ hiểu rõ hơn biến dị tổ hợp là gì và các kiến thức liên quan. Hãy cố gắng rèn luyện và làm bài tập mỗi ngày để học tập tốt hơn môn Sinh Học nhé các bạn!
