“Chủ thể trữ tình” là thuật ngữ được nhắc đến nhiều khi chúng ta phân tích tác phẩm văn học. Vậy chủ thể trữ tình là gì? Có mấy loại chủ thể trữ tình? Làm sao để xác định chủ thể trữ tình? Để giải đáp các câu hỏi trên, bạn đọc đừng bỏ lỡ bài viết dưới đây nhé!
Contents
Chủ thể trữ tình là gì?
Chủ thể trữ tình là đối tượng thể hiện tình cảm, cảm xúc, thái độ xuyên suốt tác phẩm. Đây là yếu tố đóng vai trò quan trọng trong các tác phẩm văn học, giúp người đọc/ người nghe dễ dàng cảm nhận cảm xúc, tâm trạng, thông điệp mà người viết muốn truyền tải.
Ví dụ: Chủ thể trữ tình của bài thơ “Hương Sơn phong cảnh” là chủ thể ẩn (chính là tác giả). Ông ẩn mình để cảm nhận vẻ đẹp thiên nhiên, đất trời Hương Sơn và bộc lộ sự hoài niệm của bản thân.
Có mấy loại chủ thể trữ tình? Tác dụng
Chủ thể trữ tình được chia thành 2 loại, đó là: chủ thể trữ tình trực tiếp và chủ thể trữ tình gián tiếp. Ý nghĩa và vai trò cụ thể của từng loại như sau:
Chủ thể trữ tình trực tiếp là gì?
Chủ thể trữ tình trực tiếp là khi người nói trực tiếp thể hiện cảm xúc, tâm tư, tình cảm của mình với đối tượng trữ tình. Hình thức chủ thể này thường xuất hiện trong tác phẩm qua các đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất như anh, em, chúng ta, chúng tôi, tôi,…
Tác dụng của chủ thể trực tiếp là giúp người đọc dễ dàng hình dung cảm xúc, thông điệp mà người viết/ người nói truyền tải.
Chủ thể trữ tình gián tiếp là gì?
Chủ thể trữ tình gián tiếp là khi người viết không trực tiếp xuất hiện và bộc lộ cảm xúc cá nhân mà mượn hình ảnh khác để thể hiện. Tác dụng của chủ thể gián tiếp là tạo ra không gian bí ẩn, lãng mạn để người đọc tưởng tượng và cảm nhận theo cách riêng của mình.
Chủ thể trữ tình gián tiếp được chia thành 2 loại:
- Chủ thể trữ tình nhập vai: Mượn hình con vật, nhân vật lịch sự,… để gửi gắm tâm tư, nguyện vọng cá nhân.
- Chủ thể trữ tình ẩn: Người viết ẩn mình và sử dụng hình ảnh, từ ngữ kết hợp với các biện pháp tu từ để thể hiện cảm xúc cá nhân.
Ví dụ về chủ thể trữ tình gián tiếp: Hình ảnh con hổ bị nhốt trong tác phẩm “Nhớ rừng” (Thế Lữ), hình ảnh người cháu đang trên đường hành quân ra mặt trận trong “Tiếng gà trưa” (Xuân Quỳnh),…
Cách xác định chủ thể trữ tình là gì?
Để xác định chủ thể trữ tình trong tác phẩm văn học, ta có thể dựa vào các đặc điểm sau:
Dựa vào đại từ nhân xưng
Trong tác phẩm, nếu tác giả sử dụng đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất như mình, ta, tôi,… thì chủ thể trữ tình thường là tác giả. Nếu sử dụng đại từ nhân xưng ngôi hai như bạn, em, anh,… thì chủ thể trữ tình là người tác giả muốn gửi gắm tâm sự hoặc đang nói chuyện. Nếu dùng đại từ nhân xưng ngôi ba như chú, cô, bác, ông, bà,… thì chủ thể trữ tình là người được tác giả nhắc đến hoặc miêu tả.
Ví dụ: Trong bài thơ “Bà ngoại” (Nguyễn Đình Chiểu), chủ thể trữ tình là bà ngoại – người được tác giả đang miêu tả. Xuyên suốt bài thơ, Nguyễn Đình Chiểu đã dùng đại từ nhân xưng ngôi thứ ba “bà”.
Dựa vào ngữ cảnh cụ thể
Có thể dựa vào ngữ cảnh hoặc tình huống cụ thể mà tác giả đề cập đến trong tác phẩm để xác định chủ thể trữ tình. Nếu nội dung có đề cập đến tâm trạng, cuộc đời, quan điểm,… của tác giả thì tác giả chính là chủ thể trữ tình.
Ngược lại, nếu nội dung tác phẩm đề cập đến một sự kiện, hiện tượng, vấn đề,… mà tác giả quan tâm hoặc bày tỏ ý kiến thì chủ thể là đối tượng tác giả đang nhắm đến.
Ví dụ, bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” (Tố Hữu) có chủ thể trữ tình là tác giả. Bởi từ ngữ cảnh bài thơ, có thể thấy rằng Tố Hữu là người đã sống cùng Bác và trực tiếp chứng kiến những giây phút cuối đời của Bác.
Hay như bài thơ “Đôi mắt người Sơn Tây” có chủ thể trữ tình là người dân Sơn Tây. Bởi ngữ cảnh tác phẩm là cuộc chiến xâm lược của Pháp; thể hiện sự cảm thông của tác giả đối với sự đau khổ, hy sinh, mất mát,… của người dân Sơn Tây.
Dựa vào biện pháp nghệ thuật
Cách nhận biết chủ thể trữ tình trong thơ là gì? Bạn có thể dựa vào các thủ pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng. Nếu tác giả dùng các biện pháp như đặt câu hỏi, hồi tưởng, đối thoại,… thì chủ thể chính là người mà tác giả đang hỏi đáp, hồi tưởng, nhớ lại,…
Nếu tác giả dùng các biện pháp nghệ thuật như nhân hóa, so sánh, ẩn dụ, hoán dụ,… thì chủ thể trữ tình là nhân vật mà tác giả đang so sánh, hoán dụ, ẩn dụ,…
Ví dụ trong bài thơ “Đất nước” (Nguyễn Khoa Điềm), chủ thể trữ tình là đất nước Việt Nam. Ta có thể dễ dàng nhận biết được bởi tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ nhân hóa khi nói về “đất nước”.
Sự khác biệt giữa nhân vật trữ tình và chủ thể trữ tình là gì?
Nhân vật trữ tình là một dạng biểu hiện của chủ thể trữ tình, hiện lên trong hình tượng một nhân vật cụ thể, tách khỏi tác giả (người sáng tạo). Đây là hình thức chủ thể giúp người nói/ người viết có thể nhìn nhận bản thân từ bên trong và từ bên ngoài như nhìn một người khác.
Ví dụ trong tác phẩm Nhớ rừng của Thế Lữ, hình ảnh con hổ bị nhốt trong vườn bách thú vừa là nhân vật trữ tình vừa là chủ thể trữ tình. Qua hình ảnh con hổ, tác giả muốn gửi gắm tâm sự về sự ngột ngạt, u uất khi phải sống cuộc sống tầm thường, tù túng và khát vọng vươn tới những cái phi thường của thanh niên tri thức lúc bấy giờ. Sâu xa hơn là sự u uất, khát vọng tự do của những người dân Việt Nam yêu thích.
Nhân vật trữ tình và chủ thể trữ tình đều là đối tượng mang đến cảm xúc cho tác phẩm. Tuy nhiên, chủ thể trữ tình mang tính bao quát rộng hơn nhiều so với nhân vật trữ tình.
Bài tập về xác định chủ thể trữ tình
Bài tập 1: Hãy xác định chủ thể trữ tình của bài thơ “Bánh trôi nước” (Hồ Xuân Hương)?
Lời giải:
Chủ thể trữ tình của bài thơ là hình ảnh người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa. Dù có số phận lênh đênh, chìm nổi nhưng họ vẫn giữ được những nét đẹp truyền thống và phẩm chất cao quý của mình.
Bài tập số 2: Xác định chủ thể trữ tình của bài thơ “Tây Tiến” (Quang Dũng). Hãy cho biết đây là kiểu chủ thể trữ tình nào?
Lời giải:
Chủ thể trữ tình của bài thơ là hình ảnh người lính Tây Tiến
Kiểu chủ thể trữ tình: Chủ thể trữ tình ẩn, thực chất là cảm xúc của tác giả.
Trên đây là bài viết giải thích chủ thể trữ tình là gì Văn 10 và cách xác định mà Supperclean chia sẻ. Hy vọng sẽ giúp ích thật nhiều cho bạn đọc trong quá trình học tập nhé!
